بازتاب مفاهیم اساطیری در هنر جواهرسازی هخامنشی
بازتاب مفاهیم اساطیری در هنر جواهرسازی هخامنشی
گردنبند میناکاری شده
بهره‌گیری مفاهیم اساطیری در هنر جواهرسازی هخامنشی در کنار سایر هنرهای این دوران نشان‌دهنده شکوه کوروش بزرگ و امپراتوری جانشینان اوست. نقوش و نمادهای حکاکی شده بر روی جواهرات و لوازم دوران هخامنشی، درواقع بازنمایی تاریخ باورهای ایرانی باستان است که می‌توان آن را در قالب اساطیر در هنر جواهرسازی دوران هخامنشی خلاصه کرد. استفاده از این معانی نمادین در هنر جواهرسازی در این دوره متأثر از فرهنگ، مذهب و اساطیر دوره‌های پیشین و همچنین نواحی هم‌جوار بوده است.
نوشتار «بازتاب مفاهیم اساطیری در هنر جواهرسازی هخامنشی» با مروری بر نقوش حکاکی شده بر روی نمونه‌های آثار هنری مانند دستبند، گردنبند و گوشواره در موزه بریتانیا، میهو، بوستون و لوور، نشان می‌دهد که باورهای آن دوران به‌خوبی در قالب مفاهیم اساطیری در هنر به‌ویژه در کاربرد مفاهیم اساطیری در هنر جواهرسازی بازتاب یافته است.
گواه این گفته، نقوش و مفاهیم نمادین پرشماری است از مفاهیم اساطیری است که در هنر جواهرسازی هخامنشی به‌طور پیوسته بکار برده شده است. ازجمله استفاده از گریفین، موجودی افسانه‌ای، بر دستبند یا بازوبند، استفاده از فروهر در گردنبند و گوشواره و نشان دادن خدای بِس در گوشواره را می‌توان نام برد.
در دوره هخامنشیان به‌ویژه در مراکز، دربار رونق داشت. این امر مؤید منابع تاریخی دوران باستان و تا حدودی اکتشافات باستان‌شناسی است. بااین‌حال، جواهرات زیادی از این دوره وجود ندارد. مهم‌ترین مجموعه‌های ایران گنجینه‌ای درون کوزه‌ای آبی است که در نزدیکی یکی از گره‌های پاسارگاد پیدا شد. در هنر هخامنشی نیز جواهرات وجود دارد. به‌عنوان‌مثال، در تخت جمشید، قاب آجری لعاب‌دار کاخ شوش، مجسمه داریوش در شوش و مجسمه پوتاهوتپ، خزانه‌دار مصر در زمان داریوش Ι، که با لباس ایرانی به تصویر کشیده شده است. این مجسمه اکنون در موزه بروکلین نگهداری می‌شود.
از طریق تزیینات درخشان منبت‌کاری شده با کیفیت عالی، ویژگی جواهرات هخامنشی مشخص می‌شود. در این سبک، جواهرات همه بهرنگ‌های مختلف با قطعات سنگ‌های قیمتی، شیشه، سرامیک و شاید مینا تزئین می‌شوند (کخ، ۱۳۸۷، ۲۵۵-۲۵۶).
دوره تزیینات پرزرق‌وبرق در جواهرات هخامنشی در دستبند، گوشواره، گردنبند و آرایش لباس دیده می‌شود (Curtis & Talis, 2012, 130)
دستبند میناکاری با نقش پرنده
دستبند میناکاری با نقش پرندهدستبندها معمولاً با سر حیوان در انتهای آن قرار دارند که در دوران هخامنشیان بسیار رایج بوده است (Curtis & Talis, 2012, 130). نمونه زیبای این دستبندها کارلسروهه آلمان است. در این دستبند دو شیر در حال بلعیدن دو قوچ هستند که هنوز سرشان از دهان شیرها خارج شده است (کخ، ۱۳۸۷، ۲۵۶-۲۵۷).
از بهترین نمونه‌های گردنبند این دوره که برخی از آنها چند رشته‌ای هستند، پنج نمونه از تابوت مدفون در شوش پیدا شد. قابل‌استفاده‌ترین گردنبندهای طلا، با نگین‌های سنگ فیروزه و لاجورد تزئین شده بودند، درحالی‌که سایر گردنبندهای طلای ساده به شکل لیمو بودند (Curtis & Talis، 2012، 131). با توجه به نقوش تخت جمشید، مشخص است که گردنبند برخلاف دستبندها فقط مخصوص شاه و بزرگان بوده است (موسوی، 1390، 169).
برجسته‌ترین گوشواره هخامنشی، سطح حلقوی است که دایره کامل را ایجاد نمی‌کند (Curtis & Talis, 2012, p. 131-132). نوع دیگری از گوشواره‌ها که در دوران هخامنشیان بسیار کمیاب و زیبا می‌باشد دارای لولایی به شکل اسب بوده و در مراسم استفاده می‌شده است. این گوشواره‌ها در گنجینه آکالگوری روسی قرار دارند و منحصربه‌فرد هستند (Culican, 2006, 137).
گریفین حیوانی است که معمولاً سر عقاب و گاهی تاج و بدن شیر و بال و گاهی پنجه دارد. گونه‌های گریفین در خاورمیانه ممکن است در جریان مهاجرت گسترده از شمال شرق در نیمه اول هزاره دوم ظاهرشده باشند. گونه عقاب تاجدار در قرن ۱۳ و ۱۴ قبل از میلاد در بین‌النهرین و سوریه رایج شد (Hall, 2001, 64-65).
موسوی می‌گوید: «کل ترکیب حیوانات در هنر قدمتی طولانی دارد». در تخت جمشید و درصحنه نبرد بین شاه و حیوان افسانه‌ای، ترکیب بزرگ‌تری را می‌یابیم، اما این ترکیب که به گریفین معروف است، یک هنر ناب ایلامی است که حتی در مصر نیز پذیرفته‌شده است.
از گریفین‌های بزرگ هخامنشی برای سرستون ستون استفاده می‌شد. گریفین‌های هخامنشی در این دوره بیشتر به‌صورت تلطیف شده و انتزاعی بودند (جابر انصاری، ۱۳۸۷، ۱۰۰-۱۰۴).
در اواسط قرن نوزدهم، محققان غربی اعتقاد راسخ داشتند که در هنر هخامنشی، نمایش دایره بالدار، که معمولاً در بالاتنه یک مرد لباس‌پوش دیده می‌شود، مانند یک پادشاه هخامنشی، نمادی از اهورامزدا، بزرگ‌ترین خدا است. از ایرانیان این پیشینه برگرفته از سرزمین آشور بود و نماد آشور نشان‌دهنده خدای بزرگ آشوریان بود، در ایران نیز این نماد باید نشان اهورامزدا، آشوری ایر باشد.
خاستگاه: Reflection of mythological concepts in Achaemenid art jewelry