کتاب کانی شناسی در ایران قدیم (جلد اول و دوم)
تومان۱.۴۰۰.۰۰۰
کتاب «کانی شناسی در ایران قدیم» نوشته‌ی “مهندس محمد زاوش” نخستین بار در سال ۱۳۴۸ از سوی انتشارات بنیاد فرهنگ ایران به چاپ رسیده است. این کتاب به بررسی زمینه‌های کانی‌شناسی و شناخت سنگ و کانسارهای اقتصادی می‌پردازد و همچنین شناختی علمی-تاریخی ارزشمند و دیدنی را درباره‌ی معدنکاری در ایران باستان ارائه می‌کند.
در چاپ دوم (۱۳۷۵) کتاب واژه‌نامه‌ای با ردیف الفبائی از کانی‌ها و هم‌ارز آن‌ها به زبان‌های عربی، فرانسه، انگلیسی، آلمانی و ایتالیائی و نیز درجه سختی و وزن ویژه و فرمول شیمیایی کانی‌ها به پایان آن افزوده‌شده است.
4 عدد در انبار
توضیحات
کتاب کانی شناسی در ایران قدیم
بخشی از مقدمه چاپ دوم:
در چکیده کتاب کانی شناسی در ایران قدیم می‌خوانیم در گذشته شناخت مواد ذی‌روح موردتوجه مردم بوده است و امروزه علم کانی‌شناسی – که هدف آن شناخت مواد غیر ذی‌روح است – موردعلاقه و توجه می‌باشد. در ابتدا سنگ‌های قیمتی به علت کمیابی و زیبایی، نظر مردم را جلب نمود و جادوگران و رمالان از این توجه مردم استفاده کردند. آنان ضمن بیان خواص جادویی برای هر یک از سنگ‌ها و سوءاستفاده از بی‌اطلاعی مردم، با فروش آن‌ها به کسب منافع نامشروع اقدام نمودند. خرافاتی که درباره سنگ‌ها قائل بودند در میان افراد باسواد و صاحبان قلم نیز رسوخ کرد، به‌گونه‌ای که مطالب خرافی مذکور در نوشته‌های آنان نیز منعکس گردید. ویل دورانت می‌نویسد:
کانی شناسی در ایران قدیم
کانی شناسی در ایران قدیم
کانی شناسی در ایران قدیم
کانی شناسی در ایران قدیم
کانی شناسی در ایران قدیم
کانی شناسی در ایران قدیم
ماربر، اسقف رن، قصیده‌ای به لاتین سروده (کتاب سنگ‌ها) که طی آن به خواص جنبی هشت نوع سنگ گران‌بها اشاره‌کرده است. این اسقف دانشمند، معتقد بود که شخص، چون هنگام دعا قطعه‌ای یاقوت کبود را به دست گیرد از جانب خداوند لبیک مطلوب‌تری خواهد شنید و هرکس قطعه‌ای از عین‌الشمس را لای برگ‌هایی از درخت غار پیچیده و با خود نگاه دارد از انظار غایب خواهد شد و یا یک قطعه یاقوت رمانی، شخص را در برابر هستی ایمن خواهد سخت و یک قطعه الماس او را شکست‌ناپذیر می‌سازد و غیره.
در کتاب کانی شناسی در ایران قدیم اشاره‌ای به نگاه خرافه‌ای به کانی‌ها و سنگ‌های قیمتی شده که اینگونه گفته شده است:
خرافه‌های مربوط به خواص سنگ‌های معدنی، بعضاً به همان صورت که جادوگران نوشته بودند در کتب کانی‌شناسی نقل‌شده است.
می‌گویند اولین کسی که کتاب علمی دربارهٔ کانی‌شناسی نوشته است ارسطو – دانشمند یونانی – بوده است، بعد از او نویسندگان دیگری دراین‌باره کتاب‌هایی نوشته‌اند که فعلاً اثری از آن‌ها در دست نیست (جز کتاب تئوفراستوس (Theophrastus) – از شاگردان ارسطو – که نایاب است). در دورهٔ رومی‌ها نیز کتاب‌های دیگری به زبان لاتین در کانی‌شناسی نوشته‌شده که همگی ازمیان‌رفته‌اند و تنها کتاب تاریخ طبیعی پلین تاکنون باقی‌مانده است. از مطالب این کتاب معلوم می‌شود که قبل از پلین کسانی از قبیل – Zenothemiy – Horus – Xenocrate Ilmenias – Juba – Sotacus – و غیره کتاب‌هایی دربارهٔ مواد معدنی نوشته‌اند که فعلاً اثری از آن‌ها در دست نیست. در کتاب پلین بعضی از خواصی که جادوگران برای سنگ‌ها قائل بودند رد شده، مع‌هذا این کتاب خالی از خرافات نیست.
اطلاعات و نظریات دانشمندان رومی علیرغم تأثیر در پیشرفت علم کانی شناسی بیشتر با خرافات آمیخته بوده است. این نظریات – به‌طوری‌که بعداً خواهد آمد – تا بعد از قرون‌وسطی دانشمندان اروپا را تحت تأثیر قرار داد.
بر اساس روایت پلین اولین کسی که از سنگ‌های قیمتی استفاده کرد پرومته (Promethee) – از خدایان یونان – بود. او که با زنجیرهایی گران به کوه قفقاز بسته‌شده بود، پس از رهایی حلقه‌ای آهنی بر انگشت داشت که روی آن‌یک سنگ قیمتی نصب گردیده بود.
و در ادامه مقدمه کتاب کانی شناسی در ایران قدیم به کانی شناسی در ایران پرداخته شده است:
در ایران
ایرانیان نخستین بار با آمدن اسکندر به ایران با زبان یونانی آشنا شدند و در پی آن، علوم یونانی به‌تدریج در ایران رواج یافت. بعدها در دورهٔ ساسانیان بعضی از کتب یونانی به پهلوی ترجمه شد و علوم مختلف مخصوصاً علوم پزشکی با استفاده از علوم یونانی و هندی و غیره به پیشرفت شایانی دست‌یافت. همچنین در مدرسه گندی شاپور و مدائن و غیره طب و ریاضیات ترقی نمود.
طبق نظر باستان‌شناسان و مورخین، استخراج معادن در ایران، از هزارهٔ پنجم قبل از میلاد رواج داشته و گویا مس برای اولین بار در ایران مورداستفاده قرارگرفته است.
غیر از فلزات، مواد معدنی دیگر از قبیل فیروزه، لاجورد، سنگ صابونی، پنبه نسوز از هزارهٔ سوم قبل از میلاد مورداستفاده قرارگرفته است.
کانی‌شناسی در ایران قدیم (ج۱و۲) Mineralogy in Ancient Iran V.1-2 در ادامه مقدمه کتاب کانی شناسی در ایران قدیم می‌خوانیم در کتب یونانی و رومی دربارهٔ معدن کاری و استفاده از مواد معدنی در ایران مطالب فراوانی وجود دارد که مؤید پیشرفت کار معادن در ایران می‌باشد. پلین در کتاب تاریخ طبیعی خود در چند جا از مواد معدنی که در ایران استخراج‌شده نام می‌برد و مخصوصاً در چند جا از زردشت یاد می‌کند که البته معلوم نیست این زردشت آیا همان پیغمبر ایرانیان است یا کس دیگری، ولی ازآنجایی‌که از مغان هم نام می‌برد چنین به نظر می‌رسد که ظاهراً همان زردشت پیغمبر است. مثلاً در کتاب هفتم خود می‌نویسد:
Astroiten (نام سنگی است): آن‌هایی که در جادوگری خبره‌اند می‌گویند زردشت از این سنگ تعریف کرده است.
Botryiteps: به رنگ‌های مختلف یکی سیاه شبیه به غوره و دیگری شبیه به موی سر زن‌هاست و به همین علت زردشت آن را Botriychiten نامیده است. زردشت می‌گوید Daphniam، برای جلوگیری از غش و صرع خوب است. طبق نظر وی Exebinum سفید و زیباست و زرگران برای قهوه‌ای کردن زر از آن استفاده می‌کنند.
پلین در چند جای کتاب خود از مواد معدنی ایران نام می‌برد ازجمله: Choaspites بنام رود کاماساب در ایران نامیده می‌شود سبز است و جلای طلایی دارد.
Eumeces: از بلخ می‌آید. مثل قلوه‌سنگ است؛ اگر آن را زیر سر بگذارند خواب‌های خوش می‌بینند.
Gasidanem: از ماد می‌آید. می‌گویند در شکم این سنگ چیزی است که وقتی آن را تکان دهند صدا می‌کند.
Mithrax: از ایران می‌آید. چندرنگ است و وقتی آن را در مقابل خورشید قرار دهند می‌درخشد.
Nymrharem: اسم یک شهر یا یکی از ملل ایران است و نیز سنگی است شبیه به دندان کرگدن.
Telicardion: این سنگ از ایران می‌آید. مثل قلب است و آن را خیلی عزیز می‌دارند و به آن Muchula می‌گویند.
Zamthonem: از ماد می‌آید. طبق نظر بقراط به رنگ کهرباست و اگر آن را با شراب مالمیر و زعفران بسایند به شکل خمیری مومی رنگ درمی‌آید و خیلی خوشبو است.
Taos: به رنگ طاووس (اسم این سنگ باید از ایران باشد).
Asterios: سفید و شبیه به بلور است. مثل ستاره می‌درخشد و شبیه به نور ماه در موقع بدر است. می‌گویند بهترین نو آن متعلق به کرمان است.
Ceraunia: سنگ سفیدی که روشنی ستاره دارد. شبیه به بلور است و رنگ آن کمی به آبی می‌زند. بهترین نوع آن از کرمان می‌آید. Zenothemis می‌گوید سفید است و در داخل آن ستاره‌ای است که ازیک‌طرف به‌طرف دیگر می‌رود. یک نوع آن است که مغان پارت به آن خیلی علاقه دارند.
و…
به‌این‌ترتیب ملاحظه می‌شود که در دوره پلین (۷۹ – ۲۳ میلادی) و قبل از آن معدنکاری ایران معروف و دامنهٔ آن وسیع بوده است.
در چاپ دوم کتاب کانی شناسی در ایران قدیم واژه‌نامه‌ای با ردیف الفبائی از کانی‌ها و هم‌ارز آن‌ها به زبان‌های عربی، فرانسه، انگلیسی، آلمانی و ایتالیائی و نیز درجه سختی و وزن مخصوص و فرمول شیمیایی کانی‌ها به پایان آن افزوده‌شده است
کتاب کانی شناسی در ایران قدیم
مقدمه چاپ اول – جلد اول
در مقدمه چاپ اول کتاب کانی شناسی در ایران قدیم می‌خوانیم اکتشافات باستان‌شناسی و تحقیقاتی که درزمینهٔ بهره‌برداری معادن به‌عمل‌آمده نشان می‌دهد که در کشور ما از هزارهٔ پنجم قبل از میلاد بهره‌برداری از معادن رونق نسبی داشته است. اهالی این مرزوبوم نه‌تنها در این هزاره از مواد خام عدنی استفاده می‌کرده‌اند بلکه آن‌ها بودند که به نظر بعضی از متخصصین اولین مرتبه شروع به ذوب مس طبیعی و ذوب سنگ‌های مس‌دار نموده‌اند.
در هزاره‌های بعد عملیات بهره‌برداری معادن و ذوب سنگ‌های معدنی و سپس صنعت ذوب فلزات همچنان پیشرفت داشته و شاهد گویای آن اشیاء مسی و مفرغی و زری و سیمی است که از کاوش‌های باستان‌شناسی به‌دست‌آمده است.
در بعد از اسلام نیز کار بهره‌برداری معادن و صنعت ذوب فلزات به پیشرفت خود ادامه داده و مخصوصاً در دورهٔ سلجوقیان و صفویه بسیار شکوفا بوده است.
متأسفانه سند کتبی در مورد نحوهٔ کار بهره‌برداری معادن طریقهٔ ذوب فلزات در دوره‌های باستان در دست نیست و کارشناسان فقط با به دست آوردن اشیایی که در سر بعضی از این معاد ن به‌دست‌آمده از طریق دانش باستان‌شناسی و همچنین از طریق تعیین سن بعضی از مواد به‌وسیلهٔ کربن ۱۴ می‌توانند عمر بهره‌برداری این معادن را تشخیص دهند. ولی این کار هم اطلاعات کافی در اختیار ما نمی‌گذارد.
با این احوال باملاحظهٔ کارهای قدیمی در معادن و آثار کوره‌های ذوب و اطلاعاتی که از طریق فوق به دست می‌آید دانش ما را دربارهٔ نحوهٔ کار قدما زیادتر می‌نماید.
باملاحظهٔ کتاب الجماهر و بعضی کتب جواهر دیگر (در سابق کتاب کانی‌شناسی را کتاب جواهر می‌نامیدند) که صورت آن‌ها در فهرست آخر کتاب ذکرشده و همچنین بعضی از کتب ادویه (کتب داروشناسی) که از خواص تعدادی سنگ‌های معدنی یادکرده‌اند علاقه‌مند شدم که اطلاعاتی که پیشینیان دربارهٔ کانی‌شناسی داشته‌اند جمع‌آوری و به‌صورت کتابی منتشر نمایم.
کتاب حاضر جلد اول این مطالعات است. در این جلد مختصری دربارهٔ پیشرفت علوم طبیعی گفتگو و سپس خلاصهٔ نظرات قدما دربارهٔ کانی‌شناسی و سنگ‌های قیمتی تشریح می‌گردد.
در جلد دوم از سایر سنگ‌های معدنی، فلزات و آلیاژها که پیشینان می‌شناخته‌اند گفتگو به عمل می‌آید.
فهرست مطالب کتاب کانی شناسی در ایران قدیم:
عنوان
مقدمهٔ چاپ دوم
مقدمهٔ چاپ اول – جلد اول
مقدمهٔ چاپ اول – جلد دوم
بخش اول: کانی شناسی و سیر پیشرفت آن در ایران
۱. قبل از اسلام
۲. بعد از اسلام
چگونگی پیشرفت علم کانی‌شناسی
بعد از اسلام
کتب کانی‌شناسی
بخش دوم: کلیات کانی‌شناسی
طریقهٔ تشخیص کانی‌ها
اعتقاد به سنگ‌های قیمتی
کانی‌ها در اشعار
بخش سوم: کانی‌ها
یاکند
انواع یاقوت
مشخصات یاقوت
منافع یاقوت و خواص آن
معادن یاقوت
معایب یاقوت
اسامی فارسی انواع یاقوت
اشباه یاقوت
بقیهٔ اشباه یاقوت
بیجاده
انواع بیجاده
خواص بیجاده
تمیز بیجاده از لعل و یاقوت
اشباه بیجاده
اسامی کانی‌شناسی اشباه بیجاده
خرجون یا جرجون
اسبید چشمه یا سفیدچشم
زردول
تاربان
ماذینج
منگ
ماذه‌سوری
معادن بیجاده
لعل – لال
انواع لعل
پیازی
خواص لعل
مشخصات لعل
معادن لعل
لعل در اشعار
بنفش
انواع بنفش
خواص بنفش
معادن بنفش
الماس
مشخصات الماس
انواع الماس
خواص الماس
معادن الماس
مروارید
انواع مروارید
تکوین مروارید
قیمت مروارید
خواص مروارید
محل تکوین مروارید
مروارید در شعر
زمرد
مشخصات زمرد
انواع زمرد
معیاب زمرد
معادن زمرد
بهترین نوع زمرد
خواص زمرد
اشباه زمرد
بقیهٔ اشباه زمرد
زبرجد
انواع زبرجد
خواص زبرجد
معادن زبرجد
زبرجد در اشعار
فیروزه
انواع فیروزه
مشخصات فیروزه
خواص فیروزه
نام‌های مختلفی که به فیروزه داده‌اند
معادن فیروزه
فیروزه در اشعار
عقیق
انواع عقیق
مشخصات عقیق
معادن عقیق
خواص عقیق
عقیق در اشعار
خلنگ
انواع جزع
خوصا جزع
معادن جزع
بلور
انواع بلور
مشخصات بلور
خواص بلور
معادن بلور
بلور در اشعار
چشم‌گربه
خواص عین‌الهر
معادن عین‌الهر
مَهوَر
خواص حجرالقمر
معادن حجرالقمر
مرجان
انواع بسد
مشخصات بسد
معادن بسد
خواص بسد
بسد در اشعار
کَمَست
مشخصات جمست
انواع جمست
خواص جمست
جمست در اشعار
معادن جمست
سنگ هفت‌رنگ
لاژورد
انواع لاجورد
مشخصات لاجورد
معادن لاجورد
خواص لاجورد
لاجورد در اشعار
دهنه – دهانه
وجه تسمیه دهنه
انواع دهنه
خواص دهنه
معادن دهنه
یشم
خواص یشم
معادن یشم
یشم در اشعار
شبه
مشخصات شبه
خواص شبه
موارد استعمال
معادن شبه
کهرُبا
انواع کهربا
خواص کهربا
معادن کهربا
خُماهن
موارد استعمال
وجه تسمیه
خواص خماهن
معادن خماهن
بخش چهارم: فلزات – همبسته‌ها
زر
معادن طلا
خواص طلا
سیم
خواص نقره
معادن نقره
سیماب
خواص جیوه
معادن جیوه
مس
همبسته‌های مس
معادن مس
خواص مس
آهن
معادن آهن
خواص آهن
سرب
فرآورده‌های سرب
معادن سرب
خواص سرب
ارزیز
معادن قلع
خواص قلع
روی
آهن‌چینی
خواص خارصیتی
بخش پنجم: کانه‌ها – شبه‌فلزات
آهن‌ربا
انواع مغناطیس
داستان‌هایی که دربارهٔ مقناطیق نوشته‌اند
معادن مقناطیس
خواص مقناطیس
زرنیک
موارد اسعمال زرنیخ
معادن زرنیخ
مغنیسیا
انواع مغنیسیا
خواص مغنیسیا
معادن مغنیسیا
مرقشیشا
انواع مرقشیشا
معادن مرقشیشا
خواص مرقشیشا
سنگ کرکس
سنباده
معادن سنباده
خواص سنباده
توتیا
انواع توتیا
خواص توتیا
سُرمه
معادن سُرمه
خواص سُرمه
فرسلوش
خواص فرسلوش
مَزّرد
گوگرد
انواع گوگرد
معادن گوگرد
بخش ششم: ئیدروکربورها
نفت
قیر – قار – زفت
خواص بیتوم
مومیا
معادن مومیایی
خواص مومیایی
زغال سنگ
بخش هفتم: املاح
زاک
انواع زاج
معادن زاج و شب
خواص زاج
خواص شب
سنگ یاسم
مهره افسون
بوره
خواص بوره
شوره
خواص زهره اسیوس
معادن شوره
نمک
معادن نمک
خواص نمک
نوشادر
انواع نوشادر
معادن نوشادر
خواص نوشادر
بخش هشتم: سیلیکات‌ها
سنگ عسلی
سنگ شیر
خواص سنگ شیر
سنگ گازران
خواص حجر قبطی
تلک
انواع طلق
معادن طلق
خواص طلق
سنگ گَبَر
سنگ بارقی
سنگ فسان
معادن سنگ فسان
سنگ امتحان
خواص سنگ محک
سنگ چینی
مارسنگ
انواع حجرالحیّه
خواص حجرالحیه
معادن حجرالحیه
آذرشُست
بخش نهم: مرجان‌ها – اسفنج‌ها – صدف‌ها – سنگواره‌ها – استخوان فسیل
سنگ پا
خواص حجرالقیشور
سنگ جهودان – حجرالیهود
سنگ کرک – حجرالکرک
سنگ نیلوفر – حجر نیلوفر
سنگ سودا
سنگ منف – حجر منفی
سنگ زخم
بخش دهم: سنگ‌های ساختمانی
سنگ رخام
سنگ افریقی
بخش یازدهم: سنگ‌های افسانه‌ای
سنگ مهره – حجرالبرد
سنگ باران – حجرالمطر
سنگ پرستوک –حجر یرقان
سنگ خنده – حجر باهت
سنگ خواب‌آور – حجرالنوم
سنگ ضدخواب – حجرالیقظه
فهرستها
جدول مشخصات کانی‌ها
(فارسی به انگلیسی)
(انگلیسی به فارسی)
واژه‌نامه
(فرانسه به فارسی)
(فارسی به فرانسه)
فهرست اعلام
(نام اشخاص)
(نام جاها)
فهرست منابع و مآخذ
(الف – منابع فارسی)
(ب – منابع خارجی)
برای خواندن کتاب ارزشمند و پربار کانی شناسی در ایران قدیم (جلد ۱ و ۲) می‌توانید هم اکنون آن را با کلیک بر روی دکمه زیر سفارش داده و شیرینی خواندن پیشینه‌ی علمی-تاریخی کانی شناسی در ایران قدیم را با جان دل بچشید.
توضیحات تکمیلی
| عنوان: | کانی‌شناسی در ایران قدیم |
|---|---|
| ص. ع. به انگلیسی: | Muhammad Zawush. Mineralogy in ancient Iran. |
| نویسنده: | محمد زاوش |
| ناشر: | پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی |
| زبان: | فارسی |
| نوبت چاپ: | چاپ اول: جلد اول ۱۳۴۸ – جلد دوم ۱۳۵۵ |
| تیراژ: | ۲٬۲۰۰ نسخه |
| مدیر تولید: | محمدمهدی دهقان |
| قطع و نوع جلد: | وزیری (شومیز) |
| صفحه: | ۶۳۶ |
| نوع چاپ: | سیاه‌وسفید |
| شابک ۱۰ رقمی: | ۹۶۴۴۲۶۰۳۱۷ |
| شابک ۱۳ رقمی: | ۹۷۸۹۶۴۴۲۶۰۳۱۵ |
| شماره کتاب‌شناسی ملی: | م۷۷-۴۲۸۶ |
| رده‌بندی کنگره: | ۲و۹الف/۳۹۲/۵ QE |
| موضوع: | معدن‌شناسی – ایران – تاریخ |
| وضعیت فهرست‌نویسی: | فیپا |
| ملاحظات: | زاوش، محمد ۱۲۹۲ |
نقد و بررسی‌ها
هنوز بررسی‌ای ثبت نشده است.